Y Trang sống hoàn toàn với con người ở xã KRông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đăk Lăk. Năm 2004, Y Trang cùng ba cá thể voi khác được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế nay là thành phố Huế đưa về phục vụ cho Lễ hội Festival Huế, đặc biệt là để phục dựng lại hình ảnh lễ Tế đàn Nam Giao – nghi lễ cung đình đã tồn tại suốt hàng trăm năm dưới triều Nguyễn.

Mỗi ngày, Y Trang được chăm sóc chu đáo với chế độ ăn uống khoa học và được vệ sinh, tắm rửa hai lần. Tuy to lớn, Y Trang rất nhạy cảm với môi trường và dễ bị tổn thương. Đó cũng là một trong những lý do khiến việc nuôi dưỡng và chăm sóc voi là một thử thách không nhỏ. Sau khi mất, Y Trang được chôn cất tại khu vực Lăng Cơ Thánh – nơi đã từng là "nhà" trong suốt thời gian phục vụ lễ hội.

Năm 2021, được sự đồng ý của các cơ quan chức năng, Bảo tàng Thiên nhiên duyên hải miền Trung đã tiến hành khai quật bộ xương của Y Trang. Quá trình tìm kiếm và khai quật không hề dễ dàng. Đất đồi đã bị san ủi, vị trí chôn không còn dấu tích rõ ràng, thời tiết mưa lớn kéo dài… Sau nhiều lần đào tìm, nhóm khảo cổ mới phát hiện dấu hiệu đầu tiên – những khối xương chậu, xương chi rời rạc. Mỗi mảnh xương được nâng niu, làm sạch, xử lý, phục dựng dưới bàn tay khéo léo của các nghệ nhân và chuyên gia. Đến nay, tiêu bản xương voi Y Trang đã được lắp dựng hoàn chỉnh và trưng bày trang trọng tại Bảo tàng Thiên nhiên duyên hải miền Trung. Không chỉ là một hiện vật quý giá về mặt cấu tạo giải phẫu, mà hơn hết, Y Trang là câu chuyện sinh động về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.

Đặc biệt, voi châu Á có những điểm khác biệt sinh học rất thú vị so với các loài voi châu Phi. Voi châu Á có cấu tạo hốc mắt hướng về phía trước, giúp tăng khả năng nhìn lập thể, thích nghi tốt với môi trường rừng mưa nhiệt đới rậm rạp – nơi tầm nhìn bị hạn chế. Trong khi đó, voi châu Phi có hốc mắt hướng hai bên, tạo tầm nhìn rộng phù hợp với môi trường thảo nguyên rộng lớn. Sự khác biệt này thể hiện rõ sự thích nghi tiến hóa với từng môi trường sống đặc thù.

Voi châu Á hiện đang nằm trong danh sách loài nguy cấp (EN) trong Sách Đỏ IUCN; Danh lục đỏ Việt Nam: CR – Cực kỳ nguy cấp; CITES: Nhóm I – Cấm buôn bán quốc tế; Pháp luật Việt Nam (Nghị định 84/2021): Nhóm IB – Nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại Số lượng voi trong tự nhiên đã giảm mạnh vì mất rừng, săn bắt và xung đột với con người.

Nhân Ngày Voi Thế giới, Bảo tàng Thiên nhiên duyên hải miền Trung mong muốn lan tỏa thông điệp về ý thức bảo tồn voi và các loài hoang dã đang bị đe dọa, đồng thời khẳng định vai trò của bảo tàng như một cầu nối giữa khoa học – giáo dục và cộng đồng. Y Trang ở lại – không chỉ trong hình hài một bộ xương – mà còn trong tâm trí những ai đã từng ghé thăm, lắng nghe và thấu hiểu.

Từ câu chuyện của Y Trang, chúng ta cùng nhau:

- Không mua bán, sử dụng sản phẩm từ ngà voi

- Hỗ trợ các tổ chức bảo tồn voi và động vật hoang dã

- Lan tỏa thông tin, nâng cao nhận thức trong cộng đồng

- Giáo dục trẻ em về tình yêu thiên nhiên và sự tôn trọng động vật